• Vader:
  Hugues Sauvaige, tr. met

• Moeder:
  Marie Ruffin.

tr. Douay [Frankrijk] op 22 jun 1509
met

Toussain Aimerys Commelin, zn. van Aimery Jehans Commelin en Jehenne le Maire, geb. Douay [Frankrijk] circa 1486, koopman.

Toussain Aimerys Commelin.
testeert op 12 februari 1537.

Den veertienden Januari 1560 werd Antoinette, dochter van Toussaint Commelin, weduwe van Jehan de St. Andre, in de kerk te Genève in den echt verbonden met een broeder van den beroemden Jean Calvin:.

“ Le Dimanche 14 au sermon de cinq heures du matin ont été espousez Antoine Calvin et Antonette Commelin vefve de feu Mr Jehan de St. Andre, ministre de l’Evangile en cest Eglise. (Genève, Archives d’état. Mariages de St. Pierre vol. 2”.

Haar eerste man Jean de St. Anadre, geboren te Besançon, was predikant geweest te Moens 1546, te Jus y 1548 en vervolgens te Genève sedert 1552. Den 3 Jan 1556 was hij in het Burgerboek ingeschreven: “Spectable Jehan de St. Andre. fils de feu Etienne de Bezanson” Den 15 Mei 1557 was hij overleden. Van de zes kinderen, wier namen uit doopboeken en testamenten bekend zijn, heeft er een zooals gezegd, voor ons onderwerp belang, nl. Pierre, gedoopt in de Madeleine-kerk 1 Juni 1555, dien we later als drukker en uitgever aantreffen, deels zelfstandig, deels eng verbonden met den bekenden Hieronymus Commelinus.

Uit het tweede huwelijk van Antoinette zijn ook weer kinderen gesproten, drie dochters die in 1571 aan de pest stiever, en een zoon Jean Calvin die 11 Juli 1590 overleed, na zijn testament gemaakt te hebben ten bate van zijne moeder, voor wie zijn broeder Pierre de St. Andre bij plaatsvervanging zou mogen optreden.

Eene notarieele akte van 1565 vermeldt den zooeven genoemden broeder van Antoinette, Jerome Commelin en wel als reeds overleden, terwijl zijn gelijknamige neef nog niet ouder was dan 15 jaar. Den 5 Augustus 1565 erkent nl. Anttoine Calvin ontvangen te hebben van zijne vrouw Antoinette  Commelin een bedrag van 385 livres 18 sols 9 deniers tournois monnaie de France. “laquelle somme…. est provenue de la vente et alienation de certains biens et rentes apartenants à la dite Commelin, en la ville de Douay et pays de Flandres, faicte par feu Nobie Hierome Commelin frére de la dite Antoinette et comme procureur d’icelle ou aultre au nom d’icelle”….(Genève, Arch. D’état, minut de Jean Ragueau notaire, vol. 7 fol. 35I).

Den anderen broeder Jan ontmoeten we enkele jaren later, als slachtoffer van den Bloedraad. In de Vlaamsche Kronijk van Ph. de Kempenaere (uitgeg. Door Ph. Blommaert, Gent 1839, p. 42, 45, 48, 56, 57 en 121) vinden we hierover het een en ander. Onder degenen die “om der religie wille” den 10 Febr. 1568 werden ingedaagd, wordt daar vermeld “Jan Commelin van Valencijn (lees Douai), koopman in granen” te Gent; den 3 Maart volgt de gevangenneming van een aantal der ingedaagden waaronder “Jan Commelin met zijnen zone”, en den 9 April te Brussel wordt hunne terechtstelling vermeld. Voorts vernemen we dat “het huis van Jan Commelin in de Burchstraat te Gent op 30 Juli ter verpachting aangeplakt, en op 4 Aug. 1568 verpacht is: drie jaren later werd openlijk verkondigd dat men met eenige andere huizen “het huis van den koopman Jan Commelin van Douai die te Brussel onthoofd was” zou verkoopen.

Weer andere bijzonderheden geeft Commelin’s achterkleinzoon CASPARUS in zijne ‘Beschrijvinge van Amsterdam (2e dr. 2e dl. 1726, p. 1023 noot), wiens meedeeling hier in haar geheel volgt. Van een zoon van Commelin vindt men daar geene melding, wel van Jude Bonnenuict die zijn schoonzoon was.

Den Hertog van Alva nam kennis van veel Persoonen door alle de Nederlanden en die wel gegoed waren, deed weynig nadat de Graven van Egmont en Hoorn waren gevangen genomen, die voor den Bloedraad roepen, wel ten getale van in de tachtig: doch de meeste koosen de vlucht. In de veertig compareerden, vertrouwende op haar Vryheden, en meenden haar wel te zullen verdeedigen. Zeven-en-dertig wierden door den Provoost Spelle , door de eene Kamer in de andere gevoert, en voorts op den 27 Februari 1567 (lees 1568) uyt last des Bloedraads, zonder eens gehoor bekomen te hebben, gevangen genomen; wilkers Naamen. Om dat noch heden ten dage van de Nakomelingen in dese Stad gevonden worden hier stellen.

Pieter van de Cruce, Francois Heulblocq, Frederik de Buck, Jan Commelin, Jude Bonnenuict, Jacob Weytens…..

Van de laatste raakten drie a vier, terwijle de andere ter Kamer ingelaten wierden, weg, en ontvluchtent: maar de andere wierden in zware en stinkende Kerkers geworpen, daar in ongehoort gelaten tot dat de Vasten gepasseerd was: men velde, zonder ondersocht te worden, haar Dood-vonnis, en voerdense in ’t begin van April 1568. buyten de Vlaamsche Poort. Daar waren Schavotten en Galgen opgerecht. En die ten deele aan Beeldestormerye schuldit verklaart. Wierden gehangen, eenige geworgt, en andere met den zwaarde gerecht. Gelijk dese onderstaande Sententie des Doods van mijn Over-Grootvader Jean Commelin, die een van die ongelukkige is geweest. Duydelijk te kennen geeft.

De Provoost van ’t Hof zijner Majesteyt, gesien hebbende ’t Proces en redenen tegens Jan Commelin. By welke blijkt, dat gedagte Commelin heeft doen collecteeren en ontfangen, door ordre van de Consistorie, een zeer notabele somme. Om daar mede door der zelver ordre, te onderhouden en op te bouwen een nieuwe Kerk, daar hy als Fondateur, altijd present in de Predicatie is geweest, en heeft ook tegenwoordig geweest bij het te Doop houden van zijn Dochters kind op de nieuwe maniere. In die nieuwe Kerk, heeft hem ook gedurig laten vinden in de Preke, zoo tot Gent, als tot Antwerpen: Verwerpende also het oude Catholijke Geloove, omhelsende de Pauye van de nieuwe Religie, coatrarie de Placcaten van gedagte zijne Majesteyt, schendende der zeiver Authoriteyt ende gesag: ende na dat alles is gesien. Zoo heeft gedagte Provoost , met advijs van den Raad van geseyde Majesteyt, gesamentlijk in ’t Hof vergadert. Gecondemneert by dese over de voorsz. Misdaan. Jan Commelin te werden geëxcuteerd aan den lijve, met den zwaarde, datter de dood na volgt, en alle zijne goederen gecontisqueert, ten profijte van zijne Majesteyt. Gepronucieert tot Brussel den 6 April 1568.

Van dezen Jan Commelin, in 1568 terechtgesteld, kennen we verscheidene kinderen bij naam. Twee er van hebben voor ons onderwerp belang; Margaretha, getrouwd met Jude Bonnenuicts die tegelijk met zijn schoonvader den marteldood stier, moeder van Ester Bonnenuicts die we na eenige jaren als bruid van Hieronymus Commelin zullen ontmoeten, en van Jude en Nicolaas die na Hieronymus dood zijne zaak bestuurd hebben; en Jan die te Amsterdam een boekhandel heeft gedreven, ook met de Bonnenuicts de Heidelbergsche zaak heeft bestuurd, en wiens zonen en kleinzoon later in het boekenbedrijf naam hebben gemaakt.

Veel eerder dan al de genoemden heeft hun neef Hieronymus zich aan het drukkers- en uitgeversbedrijf gewijd. Deze was, zooals gezegd is, geen zoon van Toussaint Commelin, maar van diens waarschijnlijk veel jongeren broeder Hugues. Over zijne jonge jaren is ons weinig bekend: het eerste vinden we hem in een contract van 1575, toen hij ongeveer 25 jaar oud was, aangeduid als “koopman, wonende te Genève”. Het contract zelf toont dat hij zich bepaaldelijk aan den boekhandel wijdde; het is belangrijk genoeg om het hier in zijn geheel te laten volgen.

Uit dit huwelijk 8 kinderen, waaronder: